صرفه جویی و دوری از اسراف از منظر اسلام(بخش اول)
یکى از اصول اخلاقى امامان علیهم السلام که همه آنها به طور جدى آن را رعایت مى کردند، اصل صرفه جویى و دورى از اسراف در همه امور بود. بدون تردید صرفه جویى و اعتدال در مصرف و دورى از هرگونه اسراف، از ارکان اقتصاد نیک و از پایه هاى اصلى نظام اجتماع بوده و موجب حفظ جامعه از خطرات بسیار است و نقش زیادى در حفظ اقتصاد جامعه و دورى از بى انضباطى و پیامدهاى شوم ناشى از فقر و کمبود خواهد داشت.
بر همین اساس امامان علیهم السلام به این اصل اهمیت بسیار مى دادند و مخالفت با این اصل را از گناهان بزرگ مى شمردند و تأکید فراوان داشتند که مسلمانان از هرگونه اسراف، حتى به اندازه دور انداختن هسته خرما، یا دور ریختن مقدار اندکى آب، و یا
دور ریختن میوهاى که به طور کامل خورده نشده بپرهیزند. و به عنوان یک وظیفه مهم دینى اصل صرفه جویى را رعایت نمایند.
با توجه به اینکه امروز ثابت شده که منابع روى زمین با توجه به افزایش جمعیت آنقدر زیاد نیست که بتوان اسرافکارى کرد، و هر اسرافکارى موجب محرومیت انسانهاى بى گناه خواهد شد، به علاوه روح اسراف معمولا آمیخته با خودخواهى و بیگانگى از خلق است.
براى توضیح این مطلب، نظر شما را به بررسى امور زیر جلب مى کنیم:
1. معنى اسراف و تبذیر، و وسعت دامنه آن.
2. نکوهش اسراف از دیدگاه قرآن.
3. نکوهش اسراف از دیدگاه روایات.
4. فرازهایى از زندگى امامان علیهم السلام در صرفه جویى و ترک اسراف.
1. معنى اسراف و تبذیر و وسعت دامنه آن
اسراف، یعنى هرگونه اتلاف و زیادهروى و تجاوز از حد اعتدال و حد طبیعى است.[1] به عبارت روشنتر، هر چیزى از نظر فطرى و طبیعى، داراى حد و مرز مخصوصى است. مثلا براى یک وعده غذا، حد لازم آن براى سیر کردن شکم، معادل حدود نیمکیلو است. حال اگر انسان بیش از این مقدار غذا بخورد، چنین کسى اسرافکار و به عنوان متجاوز از مرز قانون طبیعت و سنت الهى شمرده مى شود.
اسراف تنها مربوط به غذا نیست، بلکه شامل هرگونه اتلاف و زیاده روى خواهد شد. مانند زیادهروى در پوشاک، زیاده روى در تهیه وسایل زندگى، زیاده روى در توسعه خانه و نیازمندیهاى زندگى، زیاده روى در آرایش، زیاده روى در مصرف آب، برق، گاز، تلفن و ....
یکى از بدبختیهایى که آثار بسیار شومى در شؤون مختلف زندگى مى گذارد، و نظام جامعه و خانواده و روابط را فلج مى کند، مصرف گرایى و تجمل پرستى است. بدون تردید اگر اصل صرفه جویى و پرهیز از اسراف، که یک اصل محکم اسلامى است رعایت گردد، بدبختى مصرف گرایى و تجملگرایى برچیده خواهد شد. با توجه به اینکه گاهى خطر مصرف گرایى، موجب سقوط اقتصاد، و باعث وابستگى به بیگانگان و به خطر قرار گرفتن استقلال است.
در زبان قرآن و روایات، گاهى از اسراف تعبیر به تبذیر (بریزوبپاش) شده است.[2]
فرق بین اسراف و تبذیر این است که اسراف به معنى زیاده روى در مخارج و هزینه زندگى است، ولى تبذیر به معنى اتلاف و مصرف اموال در راه هاى غیر شایسته.
به هرحال
اسراف از دیدگاه اسلام، معنى وسیعى دارد و به طور کلى زیادهروى در هر امرى، یک
نوع اسراف است.
چنانکه رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
فى الوضوء اسراف، و فى کل شیىء اسراف:
در وضو، و در هر چیزى اسراف هست.[3]
همچنین هرگونه
اتلاف و چیزى که براى بدن ضرر داشته باشد، یک نوع اسراف است،
چنانکه امام صادق علیه السلام فرمود:
انما الاسراف فیما اتلف المال و اضر بالبدن:
همانا اسراف در چیزى است که موجب نابودى ثروت و زیانرسانى به بدن گردد.[4]
بنابراین سیگار، تریاک و هرگونه مواد مخدر و امورى که موجب نابودى مال و زیان رسانى شود، عامل آن اسرافکار است.
