صرفه جویی و دوری از اسراف از منظر اسلام(بخش دوم)
در بخش قبل در مورد نکوهش اسراف پرداختیم قرآن نیز در این باب آیاتی دارد. در بررسى
آیات قرآنى، در رابطه با اسراف به چند نوع اسراف، اشاره شده است مانند:
1- اسراف در خوردن و نوشیدن. (اعراف/ 31)
2- اسراف در انفاق و بخشش. (انعام/ 141- فرقان/ 67)
3- اسراف در قصاص. (اسراء/ 33)
4- اسراف در اموال یتیمان. (نساء/ 6)
5- اسراف در امور جنسى. (اعراف/ 81- ذاریات/ 34)
6- اسراف در قدرتطلبى.
(مؤمن/ 27- دخان/ 31- یونس/ 83)
7- اسراف در فرمانبرى. (یاسین/ 19)
8- اسراف در تکذیب پیامبران. (مؤمن/ 34) و ....
باید توجه
داشت که مطابق روایات و گفتار امامان علیهم السلام هر چیزى که قابل استفاده است،
گرچه بسیار ناچیز باشد، دور انداختن و دور ریختن آن، یک نوع اسراف و گناه مى باشد.
چنانکه امام صادق علیه السلام در پاسخ کسى که از پایینترین درجه اسراف پرسیده بود، فرمود:
ابذالک ثوب صونک، و اهراقک فضل انائک، و اکلک التمر و رمیک بالنوى هیهنا و هیهنا:
بخشش لباسى که
مورد نیاز براى حفظ تو است، و به دور ریختن تهمانده آب ظرف و خوردن خرما و
انداختن هسته آن به اینجا و آنجا، همه این امور، اسراف است.1
2. نکوهش اسراف از دیدگاه قرآن
در قرآن، آیات متعددى در نکوهش اسراف ذکر شده، که با بررسى و تقسیم بندى آن آیات، مى توان آنها را در امور ذیل خلاصه کرد:
1- اسرافکاران برادران شیطانند، چنانکه در آیه 27 اسراء مى خوانیم:
إن المبذرین کانوا إخوان الشیاطین:
همانا تبذیرکنندگان (آنان که بریزوبپاش مىکنند) برادران شیطانند.
2- اسرافکاران جزء هلاکت یافتگان هستند. چنانکه در آیه 9 سوره انبیا مى خوانیم:
و أهلکنا المسرفین:
و ما مسرفان را هلاک نمودیم.
3- خداوند اسرافکاران را دوست ندارد، چنانکه در آیه 141 انعام و آیه 31 اعراف مى خوانیم:
إنه لا یحب المسرفین:*
همانا خداوند اسرافکاران را دوست ندارد.
4- اسرافکاران اهل دوزخند، چنانکه در آیه 43 مؤمن مىخوانیم:
و أن المسرفین هم أصحاب النار:
و همانا اسرافکاران اهل دوزخند.
5- اسرافکاران هدف سنگهاى عذاب آسمانى هستند. چنانکه در آیه 34 ذاریات، در مورد عذاب قوم لوط به وسیله سنگهاى آسمانى مى خوانیم:
مسومة عند ربک للمسرفین:
سنگهایى که از ناحیه پروردگارت براى اسرافکاران نشان گذاشته شده است.
6- خداوند اسرافکاران را هدایت نکند و در گمراهى اندازد،
یعنى طبیعت اسرافکارى موجب گمراهى و دورى از راه هدایت است.
چنانکه در آیه 28 مؤمن مىخوانیم:
إن الله لا یهدی من هو مسرف کذاب:
همانا خداوند اسرافگر دروغگو را هدایت نکند.
و در آیه 34 همان سوره مى خوانیم:
کذلک یضل الله من هو مسرف مرتاب:
اینگونه خداوند هر اسرافکار تردیدکنندهاى را گمراه مى سازد.
7- در آیه 124 تا 126 سوره طه، پس از ذکر این مطلب که مجازات فراموش کنندگان یاد خدا، زندگى تنگ و پررنج و کورى در قیامت است، مى فرماید:
و کذلک نجزی من أسرف:
و همینگونه اسرافکاران را کیفر مى دهیم.
8- خداوند در آیه 81 اعراف، قوم ناپاک و همجنسباز حضرت لوط علیه السلام را به عنوان اسرافکار، نکوهش نموده، مى فرماید:
بل أنتم قوم مسرفون:
بلکه شما گروه اسرافکار هستید.
با دقت در این آیات به روشنى به درجه بزرگى گناه اسراف پى مى بریم، و مى فهمیم که اسراف در فرهنگ قرآن، به عنوان یک گناه بزرگى که موجب آتش دوزخ و هلاکت سخت و مجازات شدید است مىباشد. و به طور کلى در فرهنگ قرآن، اسرافکارى کار طاغوتیانى همانند فرعون است.
بنابراین مؤمنان قطعا باید از این صفت طاغوتى به دور باشند؛ چنانکه در آیه 83، سوره یونس مى خوانیم:
و إن فرعون لعال فی الأرض و إنه لمن المسرفین:
همانا فرعون برترىجویى در زمین داشته و از اسرافکاران بود.
3. نکوهش اسراف، از دیدگاه روایات
روایات بىشمارى از پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام بیانگر زشتى اسراف بوده و با تعبیرات گوناگون، مؤمنان را از آن برحذر مىدارد. در اینجا به ذکر چند نمونه از آن روایات مى پردازیم:
1- رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
من اعطى فى غیر حق فقد اسرف:
کسى که اموالش را در موارد غیر شایسته مصرف کند، اسراف نموده است.[2]
2- امیر مؤمنان على علیه السلام نیز همین مطلب را با این بیان مىفرماید:
الا و ان اعطاء المال فى غیر حقه تبذیر و اسراف:
آگاه باشید، بخشیدن مال در غیر موردش تبذیر و اسراف است.[3]
3- امام صادق علیه السلام فرمود:
للمسرف ثلاث علامات: یشترى ما لیس له، و یلبس ما لیس له، و یأکل ما لیس له:
براى اسرافکننده سه نشانه است: آنچه را که دور از شأن او است براى خود مىخرد، و آنچه را که مناسب او نیست مى پوشد و آنچه را که نباید بخورد مى خورد.[4]
4-امام حسن عسکرى علیه السلام فرمود:
ان للسخاء مقدارا فان زاد علیه فهو سرف:
همانا براى سخاوت، مرز و اندازهاى هست که اگر از آن اندازه زیادتر شود، یک نوع اسراف است.[5]
5- امام سجاد علیه السلام در فرازى از دعایش به خدا عرض مى کند:
و نعوذ بک من تناول الاسراف:
و پناه مى بریم به تو از اسرافکارى.[6]
نیز عرض مى کند:
و امنعنى من السرف: خدایا مرا از اسراف، بازدار.[7]
6- امام حسن عسکرى علیه السلام فرمود:
و علیک بالاقتصاد و ایاک و الاسراف، فانه من فعل الشیطان:
و بر تو باد
به اعتدال و میانهروى و از اسراف بپرهیز، چرا که اسرافکارى از عمل شیطان است.[8]9
[1] . فروع کافى، ج 4، ص 56.
[2 . نور الثقلین، ج 4، ص 31.
[3] . نهج البلاغه، خطبه 126.
[4]. بحار، ج 72، ص 206.
[5] . بحار، ج 78، ص 377.
[6] . صحیفه سجادیه، دعاى 8.
[7]. همان مدرک، دعاى 20.
[8] سفینة البحار، ج 1، ص 616.
